محرم در ابیانه

مراسم تاسوعا و عاشورا در ابیانه مراسم نخل‌گردانی در روستای ابیانه از مراسمی است که هر ساله در تاسوعا و عاشورا گردشگران زیادی را به این روستا می‌برد.

در روستای ابیانه دو نخل در روزهای عاشورا و تاسوعا گردانده می‌شوند. این نخل‌ها هر کدام به محله‌ای از ابیانه تعلق دارند، محله پایین و محله بالا. در این روزها هرکدام از این نخل‌ها با آداب خاصی مسیرهای مشخصی از ابیانه را باید طی کنند. نخل‌گردانی هر دو محله همراه با مراسم و مناسکی خاص است و باید و نبایدهایی در آن رعایت می‌شود.»
 
این مراسم در روزهای تاسوعا و عاشورا نمونه‌ای از آیین تابوت‌گردانی در ایران است. بنابر شواهد تاریخی، پیشینه مراسم نخل‌گردانی به دوران صفوی برمی‌گردد.

در حال حاضر نیز این آیین در مناطق مختلف ایران به خصوص مناطق مرکزی مانند یزد، کرمان، کاشان، نایین و اصفهان برگزار می‌شود.

نخل تابوت بزرگ و بلندی است که بر آن خنجر و شمشیر و پارچه‌های قیمتی و آیین‌ها بسته شده است و روز عاشورا به عنوان تابوت امام حسین (ع) حرکت داده می‌شود. چون شبیه به درخت خرما ساخته می‌شود به آن نخل می‌گویند. 

نخل‌گردانی در محله پایین ابیانه 
نخل محله پایین، در مسیرهای مشخصی از روستا گردانده می‌شود. در روز تاسوعا، اهالی این محله در جلوی حسینیه جمع می‌شوند و این نخل را از حسینیه بیرون می‌آورند. در درون حسینیه فردی که نوبتش است سوار نخل می‌شود. حق نشستن بر روی نخل به طایفه‌هایی مشخص تعلق دارد. این حق به صورت موروثی به این افراد رسیده است. فردی که سوار نخل می‌شود باید در روز عاشورا و تاسوعا به حمل‌کنندگان نخل، ناهار و شام نذری بدهد. امروزه این غذاهای نذری را به همه افراد شرکت‌کننده در مراسم عزاداری می‌دهند. حمل‌کنندگان نخل نیز در گذشته از طوایف خاصی بوده‌اند اما امروزه مردان جوان همه طوایف ایم محله می‌توانند در حمل نخل شرکت کنند.

رسم است که در روز عاشورا نخل را بر زمین نگذارند. آن را از حسینیه تا سرچشمه(قبرستانی در شرق روستا) می‌برند و در سرچشمه به زمین می‌گذارند و بعد از صرف ناهار نذری نخل را به حسینیه برمی‌گردانند و آن را از کوه سرچشمه به بالا می‌کشند. قسمت بسیار مشکل حمل نخل محله پایین، حمل نخل در این مسیر است.

در روز عاشورا نخل مسیر طولانی‌تری را طی می‌کند. در واقع علاوه بر مسیر روز تاسوعا، چند کوچه به طرف محله بالا حرکت می‌کند. در این روز نخل را در نقطه‌های بخصوصی که سال‌های سال متداول بوده است، بر زمین می‌گذارند. گاهی کسانی که نذر داشته باشند در پیش پای نخل گوسفندی قربانی می‌کنند.
 نخل گردانی در محله بالای ابیانه
 مراسم نخل‌گردانی در محله بالای ابیانه در روز تاسوعا پس از مراسم «جاق جاقازنی» شروع می‌شود. پس از این که معتمدان و بزرگان محله در جلو حسینیه جمع می‌شوند، نخل را از حسینیه بیرون می آورند. در این محله نیز افراد به خصوصی حق سوار شدن بر نخل را دارند و طوایف به خصوصی نیز از حق گرفتن پایه‌های نخل برخوردارند.

در این محله نیز نخل در مسیر مشخصی گردانده می‌شود و آیین آن مشابه محله پایین است. توقف نخل محله بالا برای صرف ناهار در مسجد و حسینیه حاجت‌گاه است که در غرب روستا قرار دارد. مراسم نخل‌گردانی در روز عاشورا در محله بالا و پایین پس از برگزاری مراسم طلوع‌خوانی انجام می‌شود و تا ظهر عاشورا ادامه دارد. در محله بالا نیز چون تعداد طوایفی که می‌توانند سوار نخل شوند زیاد است، نوبت هر چند سال یک‌بار به افراد می رسد.

نخل هر منطقه فقط در محدوده همان محله گردانده می شود و مجاز نیست که به محدوده محله دیگر وارد شود. در روز عاشورا دو نخل در یک نقطه با هم روبرو می‌شوند که در این هنگام نخل‌ها به هم سلام می‌کنند. 

 

 

بناهای مذهبی و عمومی ابیانه

مسجد جامع در وسط ده واقع شده است که با طاق بندی ضربی و مخصوصاً درهای ورودی منبت کاری با گل و بته و خطوط برجسته و گل درشت توجه هر تازه واردی را جلب می کند.

مسجد «پرزله» در محله معروف «پرزله» واقع شده است و مشتمل بر یک شبستان در طبقه همکف با کوچه است که با در دو لنگه ای به راهروی کوچکی متصل می شود.
مسجد «حاجتگاه» در قسمت غربی ده و در کنار قبرستان سابق واقع شده است . جبهه شرقی آن با روکاری آجری و دریچه ها و پنجره های مشبک هلالی نمای جالبی دارد.مسجد « یسمان» در میان محله « یسمان» واقع شده واثر یا نوشته ای تاریخی ندارد؛ اما آنچه مسلم است از بناهای قبل از دوره صفویه است.

«امامزاده ابیانه» یا «‌زیارت» مدفن دو تن از فرزندان امام موسی کاظم (ع) است.

این بنا در محله پایین ده واقع است و دارای گنبد کاشیکاری فیرزوه ای است که در میان خانه های سرخرنگ ده جلوه ای ویژه دارد.زیارتگاه « هینزا» نیز در جنوب شرقی ده و در دره کم عرض و طویلی شامل قریب یک هکتار باغهای میوه قرار دارد.

از جمله دیگر آثار تاریخی ابیانه می توان به آتشکده ، قلعه‌ها ، حمام ها ، آسیاب ها ، مزرعه گهه بالا و غیره اشاره کرد.  

  

 

خانه های ابیانه

شمار خانه ‏های ابیانه در سرشماری سال ۱۳۶۱ برابر با ۵۰۰ واحد برآورد شده؛ این خانه‏‌ها تماماً بر روی دامنه پرشیبی در شمال رودخانه برزرود بنا شده‌است به صورتی که پشت بام مسطح خانه‏‌های پایین دست، حیاط خانه‏‌های بالادست را به وجود آورده‌است و هیچ دیواری هم آنها را محصور نمی‏سازد. در نتیجه، ابیانه در وهلهٔ اول روستایی چند طبقه به نظر می‏آید که در بعضی موارد تا چهار طبقهٔ آن را می‏ توان مشاهده کرد. اتاقهای ابیانه به پنجره‏های چوبی ارسی مانند مجهزند و اغلب دارای ایوانها و طارمیهای چوبی پیش آمدهٔ مشرف بر کوچه ‏های تنگ و تاریک‏اند که خود به صورت مناظر جالبی درآمده‏اند. نمای خارجی دیوارهای خانه‏‌های ابیانه با خاک سرخی که معدن آن در مجاورت روستاست پوشیده شده‌است. از آنجا که در دامنه ‏های شیبدار ابیانه فضای کافی برای ساختن خانه‏‌های موردنیاز وجود ندارد در این روستا چنین رسم شده‌است که هر خانواده انبار غار مانندی در تپه‏های یک کیلومتری روستا، در کنار جاده و نرسیده به ابیانه ایجاد نماید. این غارها که در دل تپه‏‌ها حفر شده‏اند و از بیرون تنها درهای کوتاه و محقر آن نمودار است  

 برای نگهداری دامها و نیز آذوقهٔ زمستانی و اشیای غیرضروری مورد استفاده قرار می‏گیرد. 

 

 

پوشاک مردم ابیانه

پوشاک مردان ابیانه عبارت بوده از کلاه نمدی ، قبا، زیرپوش قبا ، شال کمر، تنبان گشاد از کرباس یا متقال، گیوه محلی و پوشش زمستانی کمرچین یا سرداری ، کفش چرمی، شنل ترمه ای ، کلاه کله قندی دست دوز و عرقچین که در حال حاضر در لباس محلی مردان تنها تنبان گشاد باقی مانده است.

 

پوشاک زنان نیز شامل چارقدی از پارچه گلدار مربع شکل به ابعاد 5/1 متر است که سروگردن و سینه ها را بخوبی می پوشاند ، پیراهن گشاد با یقه و چاک‌های آرایش ده از پارچه گلدار، و تنبان یا شلیته است که جامه‌ای پرچین بوده و ازکمر تا پایین زانو را می پوشاند و درهوای زمستانی به این لباس روپوشی به نام « آرخالق» زنانه یا  نیم تنه مخملی اضافه می شود.  

  

 

معرفی روستا

ابیانه روستایی در ۴۰ کیلومتری شمال غربی نطنز، در دامنه کوه کرکس است. این روستا به اعتبار معماری بومی و بناهای تاریخی پرتنوعش از روستاهای استثنایی ایران است. ابیانه نقطه‌‏ای خوش منظره و خوش آب و هوا و دارای موقعیت طبیعی مساعدی است.

نوشته و اثری که قدمت زمانی ابیانه را دقیقاً معلوم کند در دست نیست؛ ولی قدمت هزار و پانصد ساله را برای آن تخمین می‌زنند و آن را از کهن ترین زیست گاه‌های انسانی در حاشیه دشت کویر ایران می‌دانند. آثار و بناهای تاریخی که در ابیانه وجود دارد مربوط به دوره‌های ساسانی، سلجوقی صفوی و قاجار است. این آثار نشان دهنده قدمت تاریخی این زیست گاه انسانی است.

در دورهٔ صفویه هنگامی که شاهان صفوی برای ییلاق به نطنز می‏رفتند بسیاری از نزدیکان آنها و درباریان ترجیح می‏دادند در ابیانه اقامت کنند.

شمار خانه ‏های ابیانه در سرشماری سال ۱۳۶۱ برابر با ۵۰۰ واحد برآورد شده؛ این خانه‏‌ها تماماً بر روی دامنه پرشیبی در شمال رودخانه برزرود بنا شده‌است به صورتی که پشت بام مسطح خانه‏‌های پایین دست، حیاط خانه‏‌های بالادست را به وجود آورده‌است و هیچ دیواری هم آنها را محصور نمی‏سازد. در نتیجه، ابیانه در وهلهٔ اول روستایی چند طبقه به نظر می‏آید که در بعضی موارد تا چهار طبقهٔ آن را می‏ توان مشاهده کرد. اتاقهای ابیانه به پنجره‏های چوبی ارسی مانند مجهزند و اغلب دارای ایوانها و طارمیهای چوبی پیش آمدهٔ مشرف بر کوچه ‏های تنگ و تاریک‏اند که خود به صورت مناظر جالبی درآمده‏اند. نمای خارجی دیوارهای خانه‏‌های ابیانه با خاک سرخی که معدن آن در مجاورت روستاست پوشیده شده‌است. از آنجا که در دامنه ‏های شیبدار ابیانه فضای کافی برای ساختن خانه‏‌های موردنیاز وجود ندارد در این روستا چنین رسم شده‌است که هر خانواده انبار غار مانندی در تپه‏های یک کیلومتری روستا، در کنار جاده و نرسیده به ابیانه ایجاد نماید. این غارها که در دل تپه‏‌ها حفر شده‏اند و از بیرون تنها درهای کوتاه و محقر آن نمودار است برای نگهداری دامها و نیز آذوقهٔ زمستانی و اشیای غیرضروری مورد استفاده قرار می‏گیرد.